"Τετραδίων" ... δρώμενα

23 Νοεμβρίου 2016

Ο Θηραμένης και η απολογία του

●Λίγα λόγια για τον πολιτικό Θηραμένη

Ο Θηραμένης (451 π.Χ. - Οκτώβριος 404 π.Χ.) ήταν Αθηναίος πολιτικός, με ξεχωριστή δράση κατά την τελευταία δεκαετία του Πελοποννησιακού Πολέμου Εμφανίστηκε στο προσκήνιο το 411 π.Χ. ως ένας από τους αρχηγούς του πραξικοπήματος, αλλά, καθώς οι απόψεις του και οι απόψεις των άλλων ηγετών ήταν διαφορετικές, άρχισε να είναι αντίθετος με τις υπαγορεύσεις τους και τελικά πέτυχε την αντικατάσταση της στενής ολιγαρχίας που είχε επιβληθεί, με μια πιο ευρεία. Ήταν ένας μετριοπαθής ολιγαρχικός, ο οποίος συχνά βρισκόταν παγιδευμένος μεταξύ των δημοκρατών, από τη μια πλευρά και των ακραίων ολιγαρχικών, από την άλλη. Παρά την επιτυχία του στην αντικατάσταση της στενής ολιγαρχίας με ευρύτερη το 411 π.Χ., απέτυχε να καταφέρει το ίδιο το 404 π.Χ. και εκτελέστηκε από τους ‘εξτρεμιστές’ των οποίων οι πολιτικές ήταν αντίθετες.

Μετά την ήττα των Αθηναίων στη ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς (405 π.Χ.), ο Θηραμένης φρόντισε για την κατά το δυνατόν άμβλυνση των όρων υποταγής της Αθήνας στη Σπάρτη και τους συμμάχους της. Τότε, έγινε μέλος της στενής ολιγαρχικής κυβέρνησης, γνωστής ως ‘Τριάκοντα Τύραννοι’, την οποία επέβαλε η Σπάρτη μετά το τέλος του πολέμου. Όπως έκανε και το 411 π.Χ, ο Θηραμένης άρχισε να συγκρούεται με τα μέλη της κυβέρνησης.

Καθώς πλήθαιναν οι αυθαιρεσίες του καθεστώτος και οι άδικες εκτελέσεις πολιτών, πολλοί άρχισαν να ανησυχούν και να προσπαθούν να αντιδράσουν. O Θηραμένης υποστήριξε και πάλι ότι η εξουσία θα έπρεπε να μοιραστεί μεταξύ περισσοτέρων. O Κριτίας και άλλοι από τους Τριάκοντα, διάλεξαν τρεις χιλιάδες Αθηναίους για να μετέχουν στην άσκηση της εξουσίας. O Θηραμένης έκρινε παράλογο το μέτρο και τις μεθοδεύσεις, οι αντίπαλοί του όμως αφόπλισαν όλους τους άλλους Αθηναίους, εκτός από τους «Τρισχιλίους». Κυριάρχησε πλέον η τρομοκρατία. Σκότωσαν πολλούς, τόσο από προσωπικό μίσος όσο και για οικονομικά οφέλη. Τέλος, έκριναν ότι ο Θηραμένης ήταν σοβαρό εμπόδιο στις αυθαιρεσίες τους και άρχισαν να τον συκοφαντούν στους βουλευτές, ότι είναι επικίνδυνος για το καθεστώς. Κάλεσαν σε συνεδρία τη Βουλή, το Σώμα αυτό, ωστόσο, έδειξε απροθυμία να τον τιμωρήσει και έτσι εκτελέστηκε μετά από δίκη - παρωδία, χωρίς επίσημες κατηγορίες και χωρίς την ενεργή συμμετοχή των βουλευτών στη λήψη της τελικής απόφασης. O Κριτίας στην αγόρευσή του κατά τη δίκη αυτή κατηγόρησε τον Θηραμένη ως αναξιόπιστο πολιτικό, συμφεροντολόγο, ύπουλο και προδότη. O Θηραμένης στην απολογία του αναφέρθηκε σε σημαντικές στιγμές της πολιτικής του προσφοράς και υποστήριξε ότι πάντα πολιτεύθηκε με μετριοπάθεια και σύνεση, ότι οι ακρότητες του καθεστώτος και οι αδικίες προκαλούν δίκαιες αντιδράσεις και ότι ποτέ δεν επεδίωξε να στερήσει τίμιους πολίτες από τα πολιτικά τους δικαιώματα.

●Στο κείμενο που ακολουθεί προσπαθούμε να ζωντανέψουμε με σύντομο αλλά περιεκτικό τρόπο την απολογία του Θηραμένη:

« Άνδρες Αθηναίοι,

Η σημερινή ημέρα για εμένα είναι πολύ σημαντική όχι τόσο γιατί με την απολογία μου θα αποδείξω την αθωότητά μου όσο γιατί θα αναδείξω την άδολη αγάπη και την πλήρη αφοσίωσή μου στην πατρίδα μου, την Αθήνα και στους συμπολίτες μου.

Όσες φορές η πολιτεία μου ανέθετε να διεκπεραιώσω κάποια υπόθεση, ενεργούσα προς όφελος αυτής και των Αθηναίων πολιτών. Εργάστηκα πάντα ευσυνείδητα χωρίς ιδιοτέλεια και πάθος για την εξουσία. Ας μην λησμονούμε το βαρύ φορτίο που σήκωσα στους ώμους μου κατά την διάρκεια των δραματικών διαπραγματεύσεων με τη Σπάρτη, το Λύσανδρο και τους εφόρους. Ο πόνος μου ήταν αβάσταχτος για τους λιμοκτονούντες αδελφούς μου και με τη βοήθεια του Δία και της Θεάς Αθηνάς πέτυχα το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Η πόλη μας μπορεί να ηττήθηκε, οι Αθηναίοι να γονάτισαν από την πείνα, τα τείχη της Αθήνας να γκρεμίστηκαν, όμως έσωσα τη ζωή πολλών συμπολιτών μας, φροντίζοντας τόσο για την επιβίωσή τους όσο και για την προσωπική τους ελευθερία. Με τη διπλωματική μου μεσολάβηση δεν περιήλθε ο Αθηναϊκός λαός στη δύνη της σκλαβιάς. Οι κάτοικοι της περήφανης Αθήνας, δε πουλήθηκαν σκλάβοι, η πολιτεία μας κατάφερε να επιβιώσει και να ορθοποδήσει με το νέο καθεστώς. Η προσωπική μου παρέμβαση ώστε να μην φτάσουμε στον έσχατο εξευτελισμό της δουλείας, οφείλεται στην αιώνια πίστη μου προς το μεγαλείο της Αθήνας που το δημιούργησαν οι νόμοι.

Τώρα βλέπω σιγά – σιγά αυτό να γκρεμίζεται και ν’ απειλείται από την αναρχία, το μίσος και την μικρότητα. Εμείς που αναλάβαμε την ευθύνη να κυβερνήσουμε αυτή τη πόλη, που είναι αυτή την εποχή σαν πλοίο σε τρικυμισμένη θάλασσα, θέλουμε να εγγυηθούμε τόσο την ασφάλεια των ενάρετων πολιτών όσο και την τήρηση των νόμων. Μπορούμε να πατάξουμε τα κακοποιά στοιχεία και τους συκοφάντες και να φέρουμε την ευνομία και την αρμονική συνύπαρξη των πολιτών. Δεν μπορεί να με καταδικάσετε επειδή επιδιώκω να επουλώσω τις πληγές του Αθηναϊκού λαού, να επιβάλλω το σεβασμό στους νόμους και να κατακρίνω τις αυθαιρεσίες και τις βιαιότητες. Αν υποστήριζα το αντίθετο, θα ‘πρεπε να απολογηθώ απέναντι στην ανθρώπινη συνείδησή μου, απέναντι στην ίδια μου την ύπαρξη. Δεν θα ‘χα θέση σ’ αυτό το βήμα του λόγου αν συμπαρατασσόμουν μ’ αυτούς που υποστηρίζουν την αδικία, τη βία, την αγριότητα, το φόβο, την απειλή και την αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής.

Πρέπει να εμποδίσουμε τους αδίστακτους ηγέτες που δε δέχονται καμία κριτική για τις πράξεις τους και καταπατούν παραδοσιακές αξίες όπως την πίστη στους νόμους, την δικαιοσύνη, το σεβασμό στους Θεούς και στους ανθρώπους. Αυτοί οι φιλόδοξοι εραστές της εξουσίας πιστεύουν ότι ο Αθηναϊκός λαός είναι μια άμορφη μάζα που πρέπει να χειραγωγήσουν, να ταπεινώσουν και να εξοντώσουν.

Θεωρώ λοιπών χρέος μου να αναχαιτίσω μαζί με ‘σας τη θηριώδη μανία κάποιων συμπολιτών μας, να τερματίσουμε τη χαώδη αυτή κατάσταση, να γκρεμίσουμε το τείχος του μίσους, του φόβου, της ανασφάλειας και της ιδιοτέλειας και να αποκαταστήσουμε το δίκαιο και την ηρεμία σ’ αυτόν τον τόπο. »

Ελευθερία Ανθία Μακρή

Περιγράφω ένα νεοκλασικό κτήριο

• Οικία Χατζηκυριάκου

Το αρχιτεκτονικό ρεύμα του νεοκλασικισμού:

Ο νεοκλασικισμός, όσον αφορά την αρχιτεκτονική, είναι ένα κίνημα που εκδηλώθηκε το 17^ο αιώνα στην Ιταλία και το 18^ο αιώνα εξαπλώθηκε σε όλη, σχεδόν, την Ευρώπη. Όπως φαίνεται, η άφιξη του νεοκλασικισμού στην Ελλάδα συμπίπτει με τον ερχομό του πρώτου βασιλιά, του Βαυαρού πρίγκιπα Όθωνα (1833 – 1862). Έχοντας ως κύρια χαρακτηριστικά τη χρησιμοποίηση κιόνων και κιονόκρανων, αετωμάτων, ζωφόρων και κλασικών διακοσμητικών μοτίβων, το συγκεκριμένο κίνημα φιλοδοξεί να αποκαταστήσει το αυστηρό ήθος και την αρμονία της αρχαίας τέχνης. Συνεπώς, η νεοκλασική αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από αρχαιοελληνικά ρυθμολογικά στοιχεία, μέτρο, εκλεπτυσμένη κομψότητα και αρμονικές αναλογίες, κάνοντας έτσι τα νεοκλασικά σπίτια να ξεχωρίζουν για τον πλούσιο διάκοσμο, την πολυτέλεια, τα ακριβά υλικά και τους μεγάλους χώρους.

Η οικία Χατζηκυριάκου

Η οικία Χατζηκυριάκου είναι ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα διατηρητέα νεοκλασικά της Αθήνας και αποτελεί αξιόλογο δείγμα κατοικίας του 19^ου αιώνα. Οικοδομήθηκε το 1843 και ήταν το σπίτι του Ιωάννη Χ. Χατζηκυριάκου, ενός Σμυρναίου βαμβακέμπορου και της γυναίκας του, της Μαρίας Δημητροπούλου, ενώ αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως εργαστήριο και κατοικία του γλύπτη Θωμά Θωμόπουλου, μέχρι το θάνατό του, το 1937.

Αυτό το λιτό, διώροφο οίκημα βρίσκεται σε περίοπτη θέση, σε ένα λιθόστρωτο πεζόδρομο στην Πλάκα και συγκεκριμένα στην οδό Μάρκου Αυρηλίου 1. Κτισμένο πριν ακόμη κυριαρχήσει ο νεοκλασικισμός, διατηρεί αρκετά παραδοσιακά στοιχεία, αλλά παράλληλα διακρίνεται και για τον ιστορικό αρχιτεκτονικό χαρακτήρα της εποχής. 

Δυστυχώς, παρά το γεγονός ότι ανακαινίστηκε στα τέλη του 20^ου αιώνα, φαίνεται πως έχει πάλι αρχίσει να ερειπώνεται. Όπως παρατηρούμε, ο χώρος του δεν είναι περιφραγμένος, καθώς γειτνιάζει με άλλα κτίσματα και η σκεπή του είναι επίπεδη και κεραμωτή. Έξι σκαλιά οδηγούν στην είσοδό του, που είναι τοξωτή, με δίφυλλη πόρτα και κουδουνάκι, ενώ το μπαλκόνι του είναι ξύλινο, με περίτεχνο σχέδιο στα κάγκελα. Τέλος, διακρίνουμε έντεκα παράθυρα, με περσιδωτά παντζούρια και κανένα εξωτερικό διακοσμητικό στοιχείο.

Με βάση, λοιπόν, όλα τα παραπάνω, αξίζει να επισημάνουμε το πόσο όμορφα είναι τα νεοκλασικά κτήρια και για ποιους λόγους είναι σημαντικό να τα διατηρήσουμε. Αυτά τα εξαίρετα δείγματα αρχιτεκτονικής μιας άλλης εποχής, με τη μεγαλοπρέπεια και την επιβλητικότητα τους, αλλά ταυτόχρονα με την απλότητα και τη φινέτσα τους, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού μας. Κτισμένα δύο αιώνες πριν, το καθένα από αυτά «κουβαλάει» τη δική του ιστορία. Ακόμα και οι ίδιες οι τοιχογραφίες που τα διακοσμούν εξιστορούν η καθεμία ξεχωριστά κάποιον αρχαίο μύθο και απεικονίζουν πρόσωπα τα οποία, με τόση ευλάβεια, λάτρευαν οι πρόγονοί μας. Ένα άλλο στοιχείο που τα καθιστά ξεχωριστά είναι η βάση που έχει δοθεί από τους αρχιτέκτονες στη λεπτομέρεια, γεγονός το οποίο αντικατοπτρίζει την όρεξη και το μεράκι που είχαν αυτοί οι άνθρωποι για δουλειά, αλλά και τον κόπο τους. Για παράδειγμα, σπάνια θα βρει κανείς στις μέρες μας κάγκελα και παράθυρα στολισμένα με τόσο κομψά και λεπτεπίλεπτα σχέδια, καθώς οι περισσότερες πολυκατοικίες είναι άχαρες και «μουντές».

 Εν τέλει, τα νεοκλασικά οικήματα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν κι ως μια «όαση» μέσα στο αχανές τοπίο με τα τεράστια κτήρια, σαν μικρές χρωματιστές πινελιές που ομορφαίνουν την πρωτεύουσα. Μαζί με τον Παρθενώνα, είναι αυτά που κοσμούν το κέντρο της πόλης μας και μας μεταφέρουν στις παλιές καλές εποχές, όταν η Αθήνα θύμιζε πίνακα ζωγραφικής και δεν είχε καμία σχέση με την άθλια τσιμεντούπολη στην οποία κατοικούμε σήμερα. 

Τοχοβίτη Ηλιάνα  Α΄3

________________________________________________________________

• Οικία Κωστή Παλαμά

Νεοκλασικισμός:

Ο Νεοκλασικισμός (1760-1840) είναι μια καλλιτεχνική τάση που φαίνεται να επηρέασε σχεδόν όλες τις μορφές τέχνης, όπως έκανε στην ζωγραφική, την μουσική και την αρχιτεκτονική. Αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στην Ευρώπη, και κυρίως στην Γαλλία, εμπνευσμένη από τα λιτά πρότυπα κτήρια και μνημεία της αρχαίας Ελλάδας, των Ετρούσκων, της Αιγύπτου και της Ρώμης. Έχοντας  κύρια  χαρακτηριστικά  τη  χρησιμοποίηση  κιόνων  και  κιονόκρανων, αετωμάτων, ζωοφόρων και  κλασικών  διακοσμητικών  μοτίβων. Στην  Ελλάδα  ο νεοκλασικισμός συμπίπτει  με  την  άφιξη  του  πρώτου  βασιλιά,  του  Βαυαρού πρίγκιπα Όθωνα  (1833-1862 ). Ενδείκνυται ότι οι αρχιτέκτονες αναζητούν το ιδανικό κάλλος, τον «ωραίο συνειρμό ωραίων τμημάτων», μέσα από την κατασκευαστική αξία των όγκων και το ρυθμό των επιφανειών. Οι κανόνες τους, εφαρμοζόμενοι στους ελληνικούς και ρωμαϊκούς ρυθμούς, έπρεπε να αποτελούν, όχι τις διακοσμήσεις, αλλά τα ουσιαστικά τμήματα και τους σκελετούς των κατασκευών, με αντικειμενικό σκοπό τη συνοχή και την αρμονία των κτιρίων και την ισορροπημένη σχέση τους με το περιβάλλον.

Το σπίτι του Κωστή Παλαμά:

Το οικοδόμημα που αποτέλεσε το σπίτι του Εθνικού ποιητή μας Κωστή Παλαμά, είναι ένα διώροφο κτήριο στην οδό Περιάνδρου 5, στην άκρη της Πλάκας. Εγκαταστάθηκε εκεί το 1953, μετά την έξωσή του από την προηγούμενη κατοικία του, στην οποία είχε διαμείνει για περισσότερο από σαράντα χρόνια. Παρ’ όλο που εκείνη αισθανόταν ως σπίτι του, αυτό το «απόμακρο» σπίτι για τον ίδιο, -καθώς αναφέρει ότι «στο καινούργιο του σπίτι αισθάνεται σαν ξένος»-, αποτελεί ένα δείγμα της Νεοκλασικής τέχνης στην αρχιτεκτονική. Εκεί, όπως είναι γνωστό, άφησε την τελευταία του πνοή, επί κατοχής, στις 27 Φεβρουαρίου του 1943. 

Πολλές δεκαετίες τώρα η οικία παραμένει εγκαταλελειμμένη και ο χρόνος έχει αφήσει σφοδρά το σημάδι του πάνω της, αφού παρουσιάζει σοβαρές φθορές και έχει μερικώς καταστραφεί. Αν και ερειπωμένο,  δεν χάνει το κύρος και την επιβλητικότητα ενός Νεοκλασικού κτηρίου. Η πόρτα του είναι μια φθαρμένη σιδερένια θύρα, που φέρει μια αντίθεση –έστω και ελάχιστα- με τον πιο κλασικό χαρακτήρα ολόκληρου του οικοδομήματος. Πάνω από εκείνη βρίσκεται σήμερα μια μαρμάρινη πλάκα, στην οποία αναγράφεται λιτά μια υπενθύμιση, ο θάνατος του Παλαμά στο συγκεκριμένο σπίτι.

 Στο εσωτερικό, που βλέπει στην κεντρική αυλή, έχει σκάλα, την οποία ο Παλαμάς, ως κάτοικος ενός διαμερίσματος στον δεύτερο όροφο, έπρεπε να την μοιραστεί με τους υπόλοιπους ενοίκους του οικήματος. Οι εξωτερικοί τοίχοι της προσόψεως είναι χωρισμένοι με οριζόντιες, παράλληλες γραμμές για να τονιστεί η αρμονία και η απόλυτη ομοιομορφία ακόμη και των ευθειών που το στολίζουν. Βέβαια, κύριο χαρακτηριστικό ολόκληρου του κτηρίου είναι η σύνθεση παλαιότερων και νεώτερων μορφών. Εμφανώς αντιπαραβάλλεται από την μία η ύπαρξη αναφορών στον κλασικισμό με τις τραβηχτές δωρικές παραστάδες μεταξύ των ανοιγμάτων του ορόφου και, από την άλλη τα συμπαγή μπαλκόνια με οπλισμένο σκυρόδεμα. Πιθανότατα αρχικά το σπίτι να ανήκε σε κάποιον, που ήταν «αρχιτεκτονικά προοδευτικός», καθώς η λεπτομέρεια των Αρ Ντεκό των μπαλκονιών του με το κλιμακωτό παραπέτο με σιδερένιες βέργες, τα νεωτερικά κιγκλιδώματα χωρίς φουρούσια, που αν και είναι τελείως άσχετα με τον νεοκλασικό ρυθμό και τα ακροκέραμα του οριζόντιου γείσου, φανερώνουν προσπάθεια κάποιου, ιδιοκτήτη ή αρχιτέκτονα της εποχής, να εκμοντερνίσει το συγκεκριμένο σπίτι με τις διαφορετικές πινελιές. Και τέλος την στέψη της στέγης περιμετρικά του κτιρίου την κοσμεί μια αξιόλογη τραβηχτή κορνίζα. 

Τα Νεοκλασικά κτήρια πιστεύω ότι είναι υψίστης σημασίας, καθώς όπως στην συγκεκριμένη οικία του Κωστή Παλαμά, εκτός της αισθητικής σημασίας της, προσφέρουν πολλά στην πνευματική και ιστορική μας κληρονομιά. Η αξία τους όμως μετά το τέλος του δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου κλονίστηκε σε μεγάλο βαθμό και η κατεδάφισή τους αποτελούσε πια συχνό φαινόμενο. Βέβαια, το κτήριο που κατοικούσε ο Κ. Παλαμάς ευτυχώς, χαρακτηρίστηκε το 1999 ως ιστορικό διατηρητέο, όπως υποστήριξε η υπουργική απόφαση ότι «είναι συνδεδεμένο με τον κορυφαίο νεοέλληνα ποιητή, κριτικό, δημοσιογράφο και θεατρικό συγγραφέα του τέλους του 19ου αιώνα και των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα».  Παρ’ όλο τον σεβασμό που οι επίσημες αρχές έδειξαν σε μια κατοικία σαν και αυτή, η απόφαση ίσως πάρθηκε για καθαρά τυπικούς λόγους και όχι βασισμένη σε αξίες  πνευματικές, καθώς το κτήριο στέκει ερειπωμένο και ξεχασμένο. Ακολούθησε την πορεία πολλών άλλων που δεν καταστράφηκαν, αλλά «λεηλατήθηκαν» από την ίδια την αδιαφορία των ανθρώπων και την περιφρόνηση της σπουδαιότητάς τους. Οι ζωγραφιές, συγκεκριμένα τα γκράφιτι, που υπάρχουν στην πρόσοψή του κτηρίου φανερώνουν αυτήν την έλλειψη εκτίμησης. 

Τώρα πια τα σημαντικά οικοδομήματα μιας παλαιότερης εποχής, τα οποία κατασκευάστηκαν από σπουδαίους αρχιτέκτονες, και στόλιζαν την Αθήνα εναρμονισμένα με ολόκληρο το περιβάλλον, έχουν καταντήσει να αποτελούν εμπόδιο στα πολεοδομικά και φιλοκερδή σχέδια πολλών, που στοχεύουν στην μετατροπή της Αθήνας σε μια πόλη γεμάτη πολυκατοικίες, χωρίς ιδιαίτερη ομορφιά και κύρος, όπως θα ήταν πρέπον, αφού κάτι τέτοιο της άρμοζε και της αρμόζει ακόμη και τώρα. Μάλιστα, σήμερα στο σπίτι του Παλαμά, στο σπίτι που έζησε τα τελευταία του χρόνια και ξεψύχησε, το μόνο το οποίο τον θυμίζει είναι η μαρμάρινη επιγραφή πάνω από την είσοδο. Οι τοίχοι έχουν διαβρωθεί, η όψη του φαντάζει ρημαγμένη και μόνο από ένα μικρό σπασμένο παράθυρο, σφραγισμένο με συρμάτινα πλέγματα, μπορούμε να δούμε, ικανοποιώντας την περιέργειά μας, το εσωτερικό μέρος του σπιτιού στο οποίο έζησε ο κορυφαίος εθνικός μας πατέρας. Έτσι  μόνο είμαστε σε θέση να γευτούμε και να αισθανθούμε λίγο κάτι από την γοητεία και τα θέλγητρα της εποχής εκείνης.

Ιωάννα Στέτου

Α’ 3